Nowelizacja przepisów o upadłości konsumenckiej przyjęta przez Sejm

W dniu 26 czerwca 2014r. Sejm uchwlił projekt zmian do ustawy prawo upadłościowe i naprawcze w zakresie dotyczącym upadłości osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Ustawa wprowadza istotne zmiany nakierowane na ułatwienie oddłużania konsumentów w procesie upadłości. Projekt czeka na podpis Prezydenta RP i wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od jej ogłoszenia.

UZASADNIENIE PROJEKTU USTAWY

I. Uwagi ogólne

Projekt przewiduje nowelizację ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2012 r. poz. 1112, z późn. zm. – dalej p.u.n.) przez zmianę tytułu V części trzeciej pt. „Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej” oraz związane z nią zmiany w przepisach ogólnych zawartych w tytule I części pierwszej. Projekt przewiduje ponadto zmiany w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594, z późn. zm.) oraz w ustawie z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.).

Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, z możliwością umorzenia ich zobowiązań pozostałych po przeprowadzeniu postępowania, potocznie określane mianem „upadłości konsumenckiej”, wprowadzono do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2008 r. Nr 234, poz. 1572). Od tamtej pory nie uległa zmianie zasadnicza przyczyna wprowadzenia tego postępowania, leżąca w potrzebie zapewnienia możliwości oddłużenia tym osobom fizycznym, które są zadłużone w stopniu uniemożliwiającym im samodzielną spłatę długów. Otwarcie dla takich osób możliwości skorzystania z tzw. nowego startu niesie ze sobą następujące korzyści społeczne i gospodarcze:

1) ogranicza wykluczenie społeczne i mechanizm dziedziczenia bezradności przez następne pokolenia;

2) umożliwia reintegrację dłużników w legalnym obrocie gospodarczym, co powoduje wzrost produktu krajowego brutto oraz przychodów Skarbu Państwa z tytułu podatków, jak również spadek przestępczości i ograniczenie tzw. szarej strefy;

3) wpływa pozytywnie na sektor finansowy poprzez przyspieszenie rozwiązania kwestii nieściągalnych wierzytelności, a w dłuższej perspektywie umożliwia dłużnikom ponowne korzystanie z usług instytucji finansowych.

Jak pokazała praktyka, wprowadzone w 2008 r. przepisy o upadłości konsumenckiej nie spełniły jednak stawianych im zadań. Główną przyczyną ich nieefektywności stały się bariery w dostępie do oddłużenia skutkujące bardzo niską liczbą wszczynanych postępowań upadłościowych wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Od wejścia w życie tych przepisów w dniu 31 marca 2009 r. do końca 2012 r. na 2 161 wniosków o ogłoszenie upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej wydano jedynie 60 postanowień o ogłoszeniu upadłości takich osób^{( )}, co w skali kraju jest liczbą znikomą. Do głównych barier w dostępie do oddłużenia należy zaliczyć:

1) wąskie przesłanki ogłoszenia upadłości ograniczające tę możliwość do dłużników, których niewypłacalność powstała wskutek wyjątkowych i niezależnych od dłużnika okoliczności;

2) barierę kosztów postępowania wynikającą ze stosowania w upadłości konsumenckiej art. 13 i 361 p.u.n., co skutkuje oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości albo umorzeniem postępowania, gdy dłużnik nie posiada majątku na pokrycie kosztów postępowania. Budzi to wątpliwości konstytucyjne, gdyż uzależnia dostęp do możliwości oddłużenia od kryterium czysto majątkowego;

3) rygorystyczne przepisy przewidujące obligatoryjne umorzenie postępowania w razie wymienionych w ustawie uchybień dłużnika jego obowiązkom, niezależnie od istotności danego uchybienia i stopnia pokrzywdzenia wierzycieli.

Zasadniczym celem projektu ustawy jest redukcja albo całkowite usunięcie powyższych barier w dostępie do oddłużenia, z uwzględnieniem jednakże słusznych interesów wierzycieli. Pomimo złagodzenia przesłanek ogłoszenia upadłości zachowane zostaje podstawowe założenie przepisów o upadłości konsumenckiej polegające na zapobieganiu lekkomyślnemu zadłużaniu się przez dłużników liczących na łatwe i szybkie uniknięcie odpowiedzialności dzięki ogłoszeniu upadłości. Dlatego oddłużenie zostaje wykluczone w przypadku niewypłacalności, do której dłużnik doprowadził umyślnie albo wskutek rażącego niedbalstwa, zachowana też zostaje struktura postępowania obejmująca w pierwszej kolejności likwidację majątku dłużnika (za wyjątkiem przypadku, w którym wierzyciele zgodzą się na zawarcie układu), a następnie trwający do 36 miesięcy, z możliwością przedłużenia o kolejne 18 miesięcy, okres wykonywania planu spłaty wierzycieli, w którym dłużnik będzie obowiązany do podjęcia istotnych wysiłków w celu zaspokojenia wierzycieli w maksymalnym możliwym stopniu.

Eliminacja bariery kosztów postępowania polega na wprowadzeniu zasady, że w sytuacji, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania, koszty te tymczasowo pokrywa Skarb Państwa (proponowany art. 491^3c p.u.n.). Dłużnik pokrywa następnie te koszty spłacając je w ramach wykonywania planu spłaty wierzycieli.

Projekt ustawy uwzględnia przy tym okoliczność, że w niektórych rzadkich przypadkach całkowicie nierealistyczne będzie oczekiwanie od dłużnika zaspokojenia wierzycieli w jakimkolwiek stopniu. Sytuacja taka występuje w przypadku dłużników całkowicie pozbawionych możliwości zarobkowania, w szczególności wskutek ciężkiej choroby lub niepełnosprawności uniemożliwiającej podjęcie pracy. Względy humanitarne uzasadniają umorzenie zobowiązań takich osób także wtedy, gdy nie będą one w stanie zaspokoić wierzycieli nawet w nieznacznym stopniu. Uzasadnione jest zatem w takich przypadkach odstąpienie od ustalania planu spłaty wierzycieli i ostateczne obciążenie Skarbu Państwa kosztami postępowania.

Poważnym problemem jest również w niektórych przypadkach konieczność całkowitej likwidacji majątku upadłego, w tym należącego do niego lokalu mieszkalnego służącego zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych jego i jego rodziny. O ile projekt ustawy nie wprowadza zasady bezwzględnej ochrony mieszkania należącego do dłużnika (byłoby to niesprawiedliwe uprzywilejowanie w stosunku do tych dłużników, którzy nie mieli wcześniej szansy na nabycie mieszkania i nie są jego właścicielami), to jego założeniem jest wprowadzenie instrumentu pozwalającego dłużnikowi na zachowanie przynajmniej części swojego majątku (w tym lokalu mieszkalnego), gdy na rozwiązanie takie zgodzą się wierzyciele. Instrumentem takim jest układ, w którym dłużnik może porozumieć się z większością wierzycieli i w ten sposób uniknąć całkowitej likwidacji majątku.

Projekt ustawy nieco modyfikuje obecną strukturę postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Model postępowania pozostaje oparty na upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, ale ogłaszanej wyłącznie na wniosek dłużnika. Po wykonaniu ostatecznego planu podziału wydawane będzie postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, równoznaczne z zakończeniem postępowania upadłościowego. Wykonywanie planu spłaty wierzycieli, trwające do 36 miesięcy, z możliwością przedłużenia o kolejne 18 miesięcy, następuje już poza postępowaniem upadłościowym. Po wykonaniu planu spłaty wierzycieli sąd wydaje postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego.

Od powyższego schematu przewidziano dwa podstawowe wyjątki. W toku postępowania upadły uzyska możliwość złożenia wniosku o zwołanie zgromadzenia wierzycieli celem zawarcia układu. W razie zawarcia układu plan spłat nie będzie ustalany, a układ będzie podlegał zatwierdzeniu i wykonaniu według odpowiednio stosowanych przepisów o postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu. Drugim wyjątkiem jest odstąpienie od ustalania planu spłaty wierzycieli i umorzenie zobowiązań upadłego jednocześnie z zakończeniem postępowania upadłościowego w przypadku oczywistego braku zdolności upadłego do dokonania jakichkolwiek spłat.

II. Uwagi szczegółowe

1. Przepisy art. 1 i 2 p.u.n. regulujące zakres zastosowania i cele postępowania upadłościowego wymagają pewnych zmian uwzględniających miejsce upadłości konsumenckiej w strukturze prawa upadłościowego. Postępowanie upadłościowe prowadzone wobec osób fizycznych, oprócz funkcji windykacyjnej (zaspokojenia roszczeń wierzycieli), pełni też funkcję oddłużeniową w odniesieniu do rzetelnych dłużników. Uzasadnia to wprowadzenie wyjątku od bezwzględnego prymatu interesów wierzycieli poprzez wprowadzenie drugiego równorzędnego celu prowadzenia takich postępowań (proponowane brzmienie art. 2 ust. 2) oraz uwzględnienie funkcji oddłużeniowej w zakresie zastosowania ustawy (proponowane brzmienie art. 1 ust. 1 pkt 4). Z uwagi na możliwość oddłużenia osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą przewidzianą w art. 369 i 370 p.u.n., oddłużeniowa funkcja postępowania nie ogranicza się do upadłościkonsumenckiej, a może się pojawić we wszystkich postępowaniach prowadzonych w stosunku do osób fizycznych. Wskazać przy tym należy, że według przygotowywanych w Ministerstwie Sprawiedliwości założeń reformy prawa upadłościowego oddłużenie osób fizycznych będących przedsiębiorcami ma docelowo przebiegać według podobnych zasad, jak postępowanie prowadzone wobec konsumentów.

W świetle przyjętej w proponowanym brzmieniu art. 491² ust. 2 p.u.n. zasady, że postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej prowadzone będzie również w sytuacji, gdy dłużnik ma tylko jednego wierzyciela, w odniesieniu do tych osób w art. 1 p.u.n. należy pominąć odwołanie do wspólnego dochodzenia roszczeń.

2. Proponowana zmiana art. 6 pkt 5) oraz art. 491¹ p.u.n. ma charakter precyzujący i nie prowadzi do zmiany obowiązującego stanu prawnego. Jej celem jest wyjaśnienie ewentualnych wątpliwości co do zakresu zastosowania przepisów o upadłości konsumenckiej, w szczególności co do objęcia nimi osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne. Na tle proponowanego brzmienia art. 491¹ p.u.n. nie powinno już budzić wątpliwości, że z upadłości konsumenckiej skorzystać mogą wszystkie osoby fizyczne, wobec których nie prowadzi się postępowania upadłościowego na zasadach ogólnych. Są to zatem, oprócz osób fizycznych nie prowadzących żadnej działalności gospodarczej ani zawodowej, także osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne. Doprecyzowania wymaga także kwestia zdolności upadłościowej osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne równocześnie z inną działalnością gospodarczą lub zawodową. Z racji prowadzenia tej działalności można ogłosić upadłość takich osób na zasadach ogólnych właściwych dla przedsiębiorców.

3. Utrzymana zostaje zasada, że postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej prowadzi się według stosowanych odpowiednio przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego. Wskazane jest jednak pewne rozszerzenie katalogu wyłączeń zawartego w art. 491² ust. 1 p.u.n., w szczególności poprzez uwzględnienie w nim następujących przepisów:

– przepisy o tzw. ubóstwie masy (art. 13 i 361 p.u.n.). Wyłączenie stosowania tych przepisów wiąże się z proponowanym tymczasowym pokrywaniem przez Skarb Państwa kosztów postępowania upadłościowego w sytuacji, gdy nie wystarcza do tego majątek dłużnika albo brak jest płynnych środków na te koszty. Oddłużeniowy cel postępowania uzasadnia także wykluczenie możliwości jego umorzenia na jednomyślne żądanie wszystkich wierzycieli (art. 361 pkt 3 p.u.n.);

– przepisy o wniosku o ogłoszenie upadłości. Wyłączenie jest uzasadnione wyczerpującym uregulowaniem wniosku o ogłoszenie upadłości w tytule V części trzeciej;

– część przepisów o wynagrodzeniu syndyka. Projekt zakłada wprowadzenie szczególnych zasad ustalania wynagrodzenia syndyka w upadłości konsumenckiej;

– przepisy art. 369 i 370 p.u.n. o oddłużeniu w postępowaniu prowadzonym w stosunku do przedsiębiorców. Niestosowanie tych przepisów w upadłości konsumenckiej jest oczywiste, a ich wyłączenie jest zabiegiem porządkującym.

4. Z uwagi na spodziewany wzrost ilości postępowań upadłościowych wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, jak również na okoliczność, że w zdecydowanej większości sprawy takie będą dotyczyć majątku o stosunkowo niskiej wartości, nieporównywalnej z postępowaniami prowadzonymi w stosunku do przedsiębiorców, wskazane jest umożliwienie sądom bardziej efektywnego wykorzystywania zasobów kadrowych. Służyć ma temu rozpoznawanie spraw w przedmiocie ogłoszenia upadłości przez sąd upadłościowy w składzie jednego sędziego zawodowego, jak również możliwość wyznaczenia referendarza sądowego do pełnienia funkcji sędziego-komisarza (proponowane brzmienie art. 491^2a p.u.n.).

5. Zasadnicze znaczenie dla redukcji barier w dostępie do upadłości konsumenckiej ma ograniczenie negatywnych przesłanek ogłoszenia upadłości do okoliczności wskazujących na nierzetelność dłużnika. Podstawową przesłanką negatywną w projektowanych przepisach jest doprowadzenie przez dłużnika do niewypłacalności lub istotne zwiększenie stopnia już istniejącej niewypłacalności umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa (proponowane brzmienie art. 491³ ust. 1 p.u.n.). Podkreślić tu należy, że umyślność oznacza objęcie zamiarem dłużnika doprowadzenia do niewypłacalności albo jej pogłębienia, a nie sam fakt umyślnego dokonania czynności, które do niewypłacalności doprowadziły. Przykładowo, umyślne zaciągnięcie kredytu w sytuacji, gdy zamiarem dłużnika nie było doprowadzenie do niewypłacalności, nie będzie oznaczało umyślnego doprowadzenia do niewypłacalności. Jako umyślne doprowadzenie do niewypłacalności albo zwiększenie jej stopnia należy natomiast traktować przypadki celowego wyzbycia się przez dłużnika składników swojego majątku w celu utrudnienia dochodzenia należności przez wierzycieli.

Przesłanka negatywna doznaje dodatkowego zaostrzenia przez okres 10 lat od poprzedniego skorzystania z oddłużenia w postępowaniu upadłościowym. W okresie tym warunkiem ogłoszenia upadłości jest co do zasady dochowanie przez dłużnika należytej staranności w prowadzeniu swoich spraw (proponowane brzmienie art. 491³ ust. 3 p.u.n.). Na podstawie klauzuli generalnej szczególnych okoliczności uzasadniających przeprowadzenie postępowania sąd może jednak ogłosić upadłość pomimo upływu mniej niż 10 lat od poprzedniego postępowania upadłościowego także wtedy, jeżeli zachowanie dłużnika prowadzące do niewypłacalności lub jej pogłębienia można zakwalifikować jako lekkomyślność albo zwykłe niedbalstwo.

Podkreślić ponadto należy, że w proponowanym brzmieniu art. 491³ ust. 3 p.u.n. przez wcześniejsze umorzenie zobowiązań rozumiane jest tylko oddłużenie w postępowaniu upadłościowym, zarówno prowadzonym w stosunku do osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, jak i do przedsiębiorcy. Przepis ten nie znajdzie natomiast zastosowania w przypadku wcześniejszego zawarcia przez dłużnika układu (w odróżnieniu od obecnego brzmienia art. 491³ust. 2 pkt 1 p.u.n.).

6. Wniosek o ogłoszenie upadłości podlega oddaleniu w przypadku zaistnienia wymienionych w proponowanym art. 491³ ust. 2 p.u.n. okoliczności wskazujących na nierzetelność dłużnika, takich jak wcześniejsze zdarzenia skutkujące umorzeniem postępowania upadłościowego albo uchyleniem planu spłaty, niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości przez dłużnika, który był przedsiębiorcą, czy dokonanie czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli, które wystąpiły w okresie 10 lat przed złożeniem wniosku o ogłoszenieupadłości. Okoliczności takie mogą mieć jednak różny charakter. W niektórych przypadkach pomimo ich wystąpienia stopień nierzetelności dłużnika może być nieznaczny, w innych przypadkach mogą istnieć poważne argumenty o charakterze społecznym czy humanitarnym przemawiające za oddłużeniem dłużnika. Uzasadnia to wprowadzenie klauzuli generalnej dającej sądowi możliwość pominięcia przesłanek negatywnych określonych w proponowanym art. 491³ ust. 2 p.u.n. i ogłoszenia upadłości, jeżeli zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające przeprowadzenie postępowania.

7. Dodatkową przesłanką oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest zachowanie dłużnika wskazujące na jego nierzetelność na etapie składania wniosku o ogłoszenie upadłości, jaką jest podanie nieprawdziwych lub niezupełnych informacji we wniosku lub załącznikach (proponowane brzmienie art. 491³ ust. 4 p.u.n.). Również w tym przypadku proponuje się jednak odstąpienie od ścisłego rygoryzmu i umożliwienie sądowi ogłoszenia upadłości w przypadku, gdy uchybienia dłużnika nie są istotne lub przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione szczególnymi okolicznościami. Obie przesłanki odstąpienia od oddalenia wniosku nie są przy tym kumulatywne, ale pozostają w stosunku alternatywy łącznej. Nawet w sytuacji, gdy niezgodność lub niezupełność danych podanych przez dłużnika jest istotna, mogą istnieć szczególne okoliczności przemawiające za oddłużeniem. Przykładowo, podanie niepełnych informacji we wniosku może wynikać z nieporadności dłużnika, a nie z zamiaru pokrzywdzenia wierzycieli, a jednocześnie sytuacja życiowa dłużnika może szczególnie uzasadniać jego oddłużenie.

8. Konieczność obniżenia kosztów postępowania uzasadnia zmiany w zakresie dokonywanych w jego toku obwieszczeń. Należy całkowicie zrezygnować z zamieszczania ogłoszeń w czasopismach, będących rozwiązaniem archaicznym i generującym zbędne koszty, przy bardzo niskiej praktycznej przydatności. Optymalnym sposobem dokonywania obwieszczeń jest zamieszczanie ich na przeznaczonym do tego portalu internetowym. Prace nad stworzeniem takiego portalu – Centralnego Rejestru Upadłości – trwają obecnie w Ministerstwie Sprawiedliwości, a jego uruchomienie ma stanowić jeden z elementów planowanej reformy prawa upadłościowego. W okresie przejściowym przed jego uruchomieniem zasadne jest skoncentrowanie wszystkich obwieszczeń w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wraz z jednoczesnym zwolnieniem ich od opłat za zamieszczenie w MSiG (proponowane brzmienie art. 491^3b ust. 1 i 3-4 p.u.n.). Zwolnienie to ograniczy koszty postępowania, co pozwoli m.in. na obniżenie kwot wykładanych tymczasowo przez Skarb Państwa na ich pokrycie.

9. Kolejnym ważnym elementem obniżającym koszty postępowania i zwiększającym ich przewidywalność jest proponowana regulacja wynagrodzenia syndyka w art. 491^3e p.u.n. Wynagrodzenie to będzie ustalane przez sąd na podstawie kryteriów określonych w ust. 1 jako kwota przysługująca jednorazowo za cały czas trwania postępowania, w granicach od połowy do trzykrotności minimalnego miesięcznego wynagrodzenia za pracę, a w przypadkach wymagających ponadproporcjonalnie dużego nakładu pracy do jego dziesięciokrotności.

Regulacja wynagrodzenia syndyka w proponowanych przepisach nie jest regulacją wyczerpującą. Odpowiednie zastosowanie znajdą te przepisy ogólne, które nie zostały wyłączone w art. 491² ust. 1, co oznacza w szczególności, że wynagrodzenie syndyka należy podwyższyć o należną kwotę podatku od towarów i usług zgodnie z art. 163 ust. 6 p.u.n.

10. Utrzymana zostaje zasada, że uchybienia przez upadłego jego obowiązkom w toku postępowania upadłościowego (proponowany art. 491⁴ p.u.n.) albo wykonywania planu spłaty wierzycieli (proponowany art. 491¹¹ p.u.n.) skutkują umorzeniem postępowania albo uchyleniem planu spłaty wierzycieli, co jest równoznaczne z odmową oddłużenia. Na tle obecnego stanu prawnego zasada ta stosowana jest jednak zbyt rygorystycznie, co prowadzi do pozbawienia dłużników szans na oddłużenie także w przypadku, gdy uchybienia nie są istotne. W proponowanych przepisach przypadki takie nie będą traktowane automatycznie, a sąd będzie miał możliwość odstąpienia od umorzenia postępowania albo uchylenia planu spłaty, jeżeli uchybienie dłużnika nie jest znaczne bądź istotne lub gdy zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające kontynuację postępowania.

11. Dostosowania do potrzeb upadłości konsumenckiej wymagają przepisy o wyłączeniu z masy upadłości (art. 70 i następne p.u.n.) w zakresie koniecznym do zapewnienia sprawnego ustalenia jej składu. Przede wszystkim tryb przewidziany dla przedsiębiorców przewiduje, po oddaleniu wniosku o wyłączenie z masyupadłości, wniesienie powództwa. Tego rodzaju rozbudowana procedura jest nieadekwatna w przypadku składników majątkowych wchodzących w skład masy upadłości konsumenta, zarówno z uwagi na ich wartość, jak i występujące zagadnienia prawne. Zasadne jest wprowadzenie prostszej procedury przewidującej wydanie rozstrzygnięcia przez sędziego-komisarza i możliwość wniesienia zażalenia na to postanowienie (art. 491⁵ ust. 3 p.u.n.), zarówno w przypadku uwzględnienia wniosku, jak i też jego oddalenia, bez konieczności wnoszenia odrębnego powództwa (wyłączenie stosowania art. 74 zawarte w art. 491²ust. 1 p.u.n.).

Niewielka liczba wierzycieli uczestnicząca zwykle w postępowaniu upadłościowym konsumenta uzasadnia odstąpienie od konieczności obwieszczenia postanowienia o wyłączeniu z masy upadłości (art. 73 ust. 5 p.u.n.) i w zamian wprowadzenie obowiązku doręczenia tego orzeczenia wszystkim wierzycielom (art. 491⁵ust. 2 p.u.n.). Proponowane rozwiązanie w postępowaniu upadłościowym dotyczącym konsumentów będzie rozwiązaniem bardziej ekonomicznym i racjonalnym.

12. Doprecyzowania wymaga przepis o prowadzeniu likwidacji masy upadłości przez upadłego pod nadzorem syndyka (obecny art. 491² ust. 5 p.u.n.). O ile możliwość taka jest uzasadniona względami efektywności postępowania, obecne brzmienie przepisu pozostawia jednak szereg wątpliwości co do skutków sprzedaży oraz zakresu nadzoru sprawowanego przez syndyka. Wskazane jest też ograniczenie możliwości samodzielnej masy upadłości przez upadłego do sprzedaż rzeczy ruchomych, a pozostawienie syndykowi likwidacji nieruchomości i praw, która w praktyce jest bardziej złożona.

Proponowana konstrukcja sprzedaży ruchomości przez upadłego opiera się na upoważnieniu udzielanym mu na piśmie przez syndyka, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o pełnomocnictwie (proponowane brzmienie art. 491^5ap.u.n.). Przy takim rozwiązaniu nie ulega wątpliwości, że sprzedaż takich ruchomości następuje z zachowaniem wszelkich skutków sprzedaży w postępowaniu upadłościowym. Syndyk zachowuje pełną kontrolę nad taką sprzedażą mogąc odpowiednio określić w upoważnieniu jej warunki, a także w każdej chwili cofnąć upoważnienie. Zastosowanie wprost instytucji pełnomocnictwa nie jest jednak możliwe ze względów konstrukcyjnych z uwagi na to, że przedmiotem sprzedaży są rzeczy należące do upadłego, a zatem zachodziłby tu przypadek udzielenia przez osobę trzecią (syndyka) pełnomocnictwa pełnomocnikowi (upadłemu) do dysponowania rzeczami należącymi do tegoż pełnomocnika.

13. Utrzymana zostaje zasada, że w postępowaniu upadłościowym likwidacji podlega lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a upadłemu wydziela się z sumy uzyskanej z likwidacji środki przeznaczone na pokrycie kosztów najmu lokalu za pewien okres (art. 491⁶ p.u.n.). Regulujący tę kwestię przepis wymaga jednak doprecyzowania oraz pewnych zmian umożliwiających sędziemu-komisarzowi bardziej dokładne dopasowanie kwoty wydzielanej upadłemu do okoliczności sprawy. W zależności od tych okoliczności sędzia-komisarz będzie mógł wydzielić upadłemu kwotę wystarczającą na pokrycie czynszu najmu lokalu mieszkalnego za okres od 12 do 24 miesięcy.

Upadły uzyskuje także możliwość zachowania lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, jeżeli na takie rozwiązanie zgodzą się wierzyciele zawierając układ (proponowany art. 491¹³ p.u.n.).

14. Postępowanie upadłościowe kończy się – po wykonaniu planu ostatecznego podziału, albo, w razie braku majątku, po zatwierdzeniu listy wierzytelności – ustaleniem planu spłaty wierzycieli. Etap jego wykonywania, analogicznie do wykonywania układu przy postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu, będzie już przypadał po zakończeniu postępowania.

Zasady ustalania planu spłaty wierzycieli (określone w proponowanym art. 491⁷ p.u.n.) mają zachęcić wierzycieli do zgłaszania wierzytelności i aktywnego udziału w postępowaniu. Spłacie w ramach planu spłaty podlegają jedynie te wierzytelności, które zostały uznane na liście wierzytelności, podczas gdy zakres umorzenia zobowiązań upadłego będzie szerszy i obejmie także zobowiązania powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości niezależnie od ich umieszczenia na liście wierzytelności.

Kryteria ustalania planu spłaty wierzycieli zostają nieco doprecyzowane w proponowanym ust. 6 art. 491⁷p.u.n. Do kryteriów wymienionych obecnie w stosowanym odpowiednio art. 370 ust. 1 p.u.n. dodane zostają konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym ich potrzeby mieszkaniowe. Ustalając plan spłat sąd powinien zatem uwzględnić pozostawienie upadłemu odpowiednich kwot wystarczających na pokrycie tych potrzeb, w tym na zapłatę czynszu lokalu mieszkalnego w okresie, którego nie pokrywa już kwota wydzielona upadłemu z sumy uzyskanej ze sprzedaży lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego zgodnie z proponowanym art. 491⁶ p.u.n.

W planie spłaty wierzycieli uwzględniać się będzie ponadto spłatę przez upadłego w pełnej wysokości tymczasowo pokrytych przez Skarb Państwa kosztów postępowania (proponowany art. 491⁷ ust. 5 p.u.n.).

15. Wyjątkiem od ustalania planu spłaty wierzycieli będzie sytuacja, w której osobista sytuacja upadłego wskazuje na jego niezdolność do dokonania jakichkolwiek spłat (proponowany art. 491^7a p.u.n.). W takich przypadkach sąd będzie wydawał postanowienie o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty, a tymczasowo pokrytymi kosztami postępowania upadłościowego będzie obciążany Skarb Państwa. Odpowiednikiem tego rozwiązania na etapie wykonywania planu spłaty wierzycieli będzie proponowany przepis art. 491¹⁰ust. 2 p.u.n., zgodnie z którym w razie pojawienia się trwałej niemożliwości wywiązania się z obowiązków określonych w planie spłaty, wynikającej z okoliczności niezależnych od upadłego, sąd może uchylić plan spłaty i umorzyć niezaspokojone zobowiązania upadłego. Typowym przykładem takiej sytuacji jest ciężka choroba upadłego pozbawiająca go możliwości zarobkowania, bez rokowań na poprawę nawet w najdłuższym możliwym okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli. Okoliczność taka może wystąpić zarówno przed orzekaniem w przedmiocie ustalenia planu spłaty, jak również na etapie wykonywania planu spłaty.

16. W momencie ustalenia planu spłaty wierzycieli albo – w sytuacji, o której mowa w proponowanym art. 491^7ap.u.n. – w momencie umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty, zapada właściwe rozstrzygnięcie co do zakresu umorzenia zobowiązań upadłego. Dlatego zasadne jest wprowadzenie możliwości wniesienia skargi kasacyjnej od tych właśnie orzeczeń (proponowany art. 491^7b p.u.n.). Późniejsze postanowienie o umorzeniu zobowiązań (proponowany art. 491¹² p.u.n.) jest już bowiem co do zasady zdeterminowane określeniem przez sąd w postanowieniu o ustaleniu planu spłaty wierzycieli, jaka część zobowiązań upadłego zostanie umorzona po wykonaniu planu spłaty (proponowany art. 491⁷ust. 3 p.u.n.). Uzasadnieniem dla wprowadzenia możliwości wniesienia skargi kasacyjnej, będącej wyjątkiem w postępowaniu upadłościowym, jest bardzo głęboka ingerencja w prawa wierzycieli, jaka następuje w tych postanowieniach. W przeciwieństwie do zwykłego postępowania upadłościowego, w upadłości konsumenckiejdochodzi do przymusowego wygaśnięcia praw przysługujących wierzycielowi. Należy także w tym kontekście zauważyć, że ustawodawca za zasadne uznał dopuszczenie skargi kasacyjnej od analogicznego postanowienia sądu o umorzeniu zobowiązań upadłego będącego przedsiębiorcą (art. 370 ust. 2 p.u.n.).

Skarga kasacyjna dopuszczona też zostanie od postanowienia sądu zmieniającego plan spłaty wierzycieli na wniosek upadłego (proponowane brzmienie art. 491¹⁰ ust. 1 p.u.n.) oraz uchylającego plan spłaty wraz z umorzeniem zobowiązań upadłego (proponowane brzmienie art. 491¹⁰ ust. 2 p.u.n.). W obu tych przypadkach dochodzi bowiem do modyfikacji wcześniejszego rozstrzygnięcia sądu decydującego zakresie umorzenia zobowiązań upadłego w sposób jeszcze bardziej ingerujący w prawa wierzycieli.

17. Nieco zmodyfikowane zostają ograniczenia w dokonywaniu przez upadłego czynności prawnych w okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli. Zamiast zastosowania kryterium granic zwykłego zarządu projekt ustawy wprowadza zakaz dokonywania czynności prawnych, które mogłyby istotnie pogorszyć zdolność upadłego do wykonania planu spłaty (proponowane brzmienie art. 491⁹ ust. 1 p.u.n.). Nie ma bowiem uzasadnienia dla utrzymania blankietowego zakazu dokonywania czynności przekraczających granice zwykłego zarządu niezależnie od ich wpływu na sytuację majątkową upadłego. Podobnie nieuzasadniony jest obecnie obowiązujący zakaz dokonywania zakupów na raty lub z odroczoną płatnością (obecne brzmienie art. 491⁹ ust. 2 p.u.n.), które w pewnych sytuacjach mogą wręcz poprawić zdolność upadłego do wykonywania planu spłaty wierzycieli.

Zakaz dokonywania czynności prawnych, które mogłyby istotnie pogorszyć zdolność upadłego do wykonania planu spłaty wierzycieli, nie ma jednak charakteru absolutnego. W szczególnych przypadkach sąd będzie mógł wyrazić zgodę na dokonanie takiej czynności albo ją zatwierdzić (ust. 2). Przypadki takie wystąpią w sytuacji, gdy dokonanie takiej czynności uzasadnione będzie względami ważniejszymi niż interes wierzycieli w wykonaniu planu spłaty. Przykładem może być chociażby konieczność poniesienia wydatków na leczenie upadłego lub osoby pozostającej na jego utrzymaniu. Zasadność takich czynności prawnych będzie oceniał sąd, który będzie musiał dokonać wyważenia interesów wierzycieli ze szczególnymi okolicznościami uzasadniającymi dokonanie czynności mogących zagrozić wykonaniu planu spłaty.

18. Zmodyfikowane zostają zasady zmiany planu spłaty wierzycieli z uwagi na zmianę okoliczności w trakcie jego wykonywania. Projekt rezygnuje ze wskazywania sposobów zmiany planu spłaty pozostawiając to do rozstrzygnięcia sądu. Jako jedyne ograniczenie przewiduje się, że przedłużenie terminu spłaty wierzytelności nie może przekroczyć 18 miesięcy (proponowane brzmienie art. 491¹⁰ust. 1 p.u.n.). Zrezygnowano też z wymogu, aby przeszkoda w wykonaniu planu spłaty wierzycieli była przemijająca (obecne brzmienie art. 491¹⁰ust. 1 p.u.n.). Zmiana planu spłaty na korzyść upadłego jest tym bardziej uzasadniona w razie trwałej przeszkody. Jeżeli trwała przeszkoda wynika z okoliczności niezależnych od upadłego, sąd może również uchylić plan spłaty wierzycieli i umorzyć pozostałe zobowiązania upadłego (proponowane brzmienie art. 491¹⁰ust. 2 p.u.n., zob. też pkt 15).

Konieczne jest również uregulowanie sytuacji wierzycieli, którym odmówiono uznania na liście wierzytelności i którzy z tego względu nie zostali ujęci w planie spłaty. Do momentu bowiem umorzenia zobowiązań nie jest wykluczone, że taki wierzyciel uzyska tytuł egzekucyjny w postaci prawomocnego orzeczenia sądowego lub prawomocnej decyzji administracyjnej. W takiej sytuacji wierzyciel byłby pokrzywdzony, gdyż mimo powyższego nie zostałby on objęty, choćby w najmniejszej części, planem spłaty, a mimo to jego wierzytelność podlegałaby umorzeniu. Wierzyciel nie mógłby także prowadzić egzekucji, gdyż art. 491⁷ust. 9 wyklucza taką możliwość. Zasadne jest więc umożliwienie takiemu wierzycielowi złożenie wniosku o zmianę planu spłaty, tak by możliwe było uwzględnienie w nim jego wierzytelności i jej spłatę choćby w części (art. 491¹⁰ust. 4 p.u.n)

19. Istotnej zmianie podlega katalog należności wyłączonych z zakresu umorzenia zobowiązań upadłego (art. 491¹²ust. 2 p.u.n.). Za nieuzasadnione należy uznać wyłączenie zaległości obejmujących świadczenia okresowe, do których tytuł prawny nie wygasł. Wierzyciele, którym przysługują takie należności, powinni być traktowani na takich samych zasadach, jak inni wierzyciele. Wyłączone powinny natomiast zostać należności, których funkcją jest dostarczanie uprawnionym środków utrzymania (na zasadzie analogicznej do art. 369 ust. 3 p.u.n. w postępowaniu wobec osób fizycznych będących przedsiębiorcami), jak również zobowiązania upadłego będące konsekwencją popełnienia przez niego przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego orzeczeniem sądu. Wyłączenie tej drugiej grupy należności z zakresu oddłużenia uzasadnione jest niedopuszczalnością wykorzystania upadłości konsumenckiej jako narzędzia pozwalającego na uniknięcie odpowiedzialności za popełnione przez upadłego przestępstwa lub wykroczenia. Podkreślić również należy, że w niektórych przypadkach naprawienie szkody wyrządzonej czynem zabronionym jest jednym z warunków, do których spełnienia jest obowiązany sprawca poddany próbie. Umorzenie zobowiązania z tego tytułu byłoby nieuzasadnioną ingerencją w warunki próby określone przez sąd orzekający w sprawie karnej.

20. Konsekwencją umorzenia zobowiązań konsumenta będzie „nowy start” i funkcjonowanie bez obciążenia związanego z nieuregulowanymi zobowiązaniami (z wyżej wskazanymi wyjątkami). Celowi temu przeczyłaby sytuacja, w której wierzyciel świadomie nie brałby udziału w postępowaniu upadłościowym w celu uniknięcia objęcia jego wierzytelności planem spłaty i postanowieniem o umorzeniu zobowiązań. Wierzyciele nie biorący udziału w postępowaniu, ale wskazani wcześniej przez dłużnika w spisie wierzycieli załączonym do wniosku o ogłoszenie upadłości (proponowane brzmienie art. 491² ust. 2 pkt 5), zostaną objęci zakresem umorzenia.

21. Zawarcie układu w postępowaniu upadłościowym wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej będzie wyjątkiem od zasady, jaką jest likwidacja majątku upadłego w tym postępowaniu. Wniosek o zwołanie zgromadzenia wierzycieli w celu zawarcia układu będzie mógł złożyć jedynie upadły, dopiero w toku postępowania upadłościowego (proponowany art. 491¹³ ust. 1 p.u.n.). Sędzia-komisarz uzależni rozstrzygnięcie wniosku upadłego od tego, czy układ umożliwi osiągnięcie celów postępowania (zgodnie z dodanym ust. 2 art. 2 p.u.n. będzie to zarówno zaspokojenie wierzycieli, jak i oddłużenie upadłego).

Główną funkcją układu ma być stworzenie dla upadłego możliwości uniknięcia pełnej likwidacji jego majątku, w szczególności lokalu mieszkalnego albo domu jednorodzinnego, w którym zamieszkuje. Stosownie do tego, sędzia-komisarz będzie mógł wstrzymać likwidację majątku upadłego (proponowany art. 491¹³ ust. 2 p.u.n.). Logiczną konsekwencją takiej funkcji układu jest również pozostawienie bez rozpoznania wniosku o zwołanie zgromadzenia wierzycieli złożonego po zakończeniu likwidacji masy upadłości (proponowany art. 491¹³ ust. 3 p.u.n.).

Odpowiednio do zasady, że to dłużnik jest inicjatorem postępowania upadłościowego prowadzonego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, jak i wyłącznej legitymacji upadłego do wnioskowania o zawarcie układu, wprowadza się zasadę, że układ może być przyjęty wyłącznie za zgodą upadłego (proponowany art. 491¹³ ust. 4 p.u.n.). Wierzyciele nie mogą zatem przegłosować na zgromadzeniu wierzycieli warunków układu, na które nie zgodzi się upadły.

Procedura zawarcia i zatwierdzenia układu oraz jego skutki, w tym możliwość zmiany i uchylenia, będą podlegały stosowanym odpowiednio przepisom o układzie w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec przedsiębiorców (odesłanie w tym zakresie przewiduje proponowany art. 491¹⁴ p.u.n.). Zasadniczą różnicą jest jednak to, że upadłość konsumencka ogłaszana będzie zawsze jako upadłość likwidacyjna, z właściwymi dla niej skutkami prawnymi. Zwołanie w postępowaniu konsumenckim zgromadzenia wierzycieli w celu zawarcia układu nie będzie przy tym oznaczało zmiany sposobu prowadzenia postępowania w rozumieniu art. 16 p.u.n. Oznacza to, że utrzymane zostaną skutki ogłoszenia upadłości zgodnie ze stosowanymi odpowiednio przepisami o upadłości likwidacyjnej (odesłanie w art. 491² ust. 1 p.u.n.). W dalszym ciągu swoje funkcje sprawował będzie syndyk, który pełnił będzie zadania nadzorcy sądowego lub zarządcy określone w stosowanych odpowiednio przepisach o układzie. Usytuowanie układu w strukturze postępowania upadłościowego prowadzonego w stosunku do osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej wraca zatem w ograniczonym zakresie do koncepcji tzw. układu w upadłości, występującej w przepisach rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe obowiązujących do 2003 r.

III. Zmiany w innych ustawach

Proponowane zmiany w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych mają na celu ograniczenie barier w dostępie do upadłości konsumenckiej. Zamiast opłaty stałej w kwocie 200 zł proponowane jest pobieranie od wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej opłaty podstawowej wynoszącej 30 zł.

Zmiany w ustawie z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego poprzez wpisywanie informacji dotyczących osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, których upadłość ogłoszono, do rejestru dłużników niewypłacalnych. Dłużnik będzie wykreślany z rejestru dłużników niewypłacalnych wraz z uprawomocnieniem się postanowienia o umorzeniu jego zobowiązań, gdyż z momentem tym przestaje być niewypłacalny. W obu tych przypadkach sąd upadłościowy będzie obowiązany zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym do niezwłocznego poinformowania sądu rejestrowego o ogłoszeniu upadłości oraz o umorzeniu zobowiązań upadłego.

IV. Przepis przejściowy

Przepis przejściowy uwzględnia okoliczność, że przed wejściem w życie ustawy postępowania upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej podlegały umorzeniu na podstawie art. 361 p.u.n., podczas gdy po jej wejściu w życie podstawy umorzenia postępowania zostaną uregulowane w sposób wyczerpujący w tytule V części trzeciej. Umorzenie postępowania upadłościowego na podstawie art. 361 p.u.n. nie wynika z nierzetelności upadłego, ale z przesłanek natury obiektywnej, na które nie ma on wpływu. Należy zatem wykluczyć wcześniejsze umorzenie postępowania na podstawie art. 361 z przesłanek oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Projekt ustawy nie spowoduje negatywnych skutków finansowych dla budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Przedmiot projektowanej regulacji jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.

Add a Comment

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.