Umowa o pracę a prawa autorskie do dzieła stworzonego przez pracownika.
Umowa o pracę a prawa autorskie do dzieła stworzonego przez pracownika.
Regulacja ustawowa.
W praktyce prawa pracy wielu pracowników wykonuje na rzecz pracodawców pracę która finalnie stać się może przedmiotem praw autorskich. Na tym tle powstać może szereg wątpliwości prawnych w szczególności w sytuacji, gdy tworzenie przez pracownika dzieł określonego rodzaju nie jest wprost ujęte w zakresie jego obowiązków.
Zgodnie z art. 12. ust. 1. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych Dz.U.06.90.631 j.t., jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Aby utwór miał „charakter pracowniczy” i znajdowała zastosowanie regulacja przewidziana w art. 12, nie wystarcza jakikolwiek związek łączący powstanie utworu ze stosunkiem pracy; niezbędne jest, aby stworzenie utworu nastąpiło „w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy”.
Innymi słowy chodzi o te przypadki, gdy stworzenie danego dzieła należało do zakresu zadań (obowiązków) pracownika. Obowiązki takie mogą być sprecyzowane w samej umowie o pracę, w bezpośrednich poleceniach służbowych (jednak tylko tych, które zostały wydane w granicach obowiązków pracowniczych danego twórcy), w układach zbiorowych i normach wewnątrzzakładowych.
W świetle art. 12 zatrudnionemu twórcy nie przysługuje prawo do odrębnego wynagrodzenia z tytułu stworzenia utworu pracowniczego i jego eksploatacji w granicach uprawnień przysługujących pracodawcy.
W przypadku, gdy w umowie nie zostały wyraźnie sformułowane obowiązki i oczekiwania w odniesieniu do efektów pracy twórczej danego pracownika , należy sięgać do celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Istotne znaczenie mają tu zwłaszcza:
a) zwyczaje przyjęte w zakładzie oraz w obrębie danej grupy zawodowej;
b) możność hipotetycznego postawienia zarzutu, iż niewykonanie określonej pracy twórczej stanowi naruszenie pracowniczych obowiązków;
c) podporządkowanie twórcy względem pracodawcy (osoby przez niego wskazanej) i respektowanie jego wskazówek, tolerowanie ingerencji, przekazywanie do akceptacji poszczególnych wersji lub fragmentów utworu itp. (1)
Innymi słowy należy zweryfikować czy pomimo braku oficjalnego ustalenia zakresu obowiązków w umowie o pracę, czy tworzenie konkretnych dzieł należało do obowiązków pracownika tj. poprzez ustalenie czy gdyby pracownik nie wykonywał tej pracy pracodawca uznać mógłby że nie wykonuje zleconych mu zadań pracowniczych.
Warto przy tym powołać się na wyrok WSA w Warszawie 2009.07.03 III SA/Wa 34/09 LEX nr
526441
„Z uwagi na fakt, że zgodnie z art. 29 § 1 pkt 1 k.p., umowa o pracę winna określać rodzaj pracy, czyli zakres obowiązków pracownika, zamiar nałożenia na niego obowiązku wykonywania dzieł w rozumieniu prawa autorskiego winien wynikać wprost z treści umowy. Dopiero w razie nałożenia na pracownika obowiązku wykonania utworu w rozumieniu praw autorskiego w umowie o pracę, będzie mogło mieć zastosowanie domniemanie z art. 12 ust. 1 ustawy z 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.”
W razie braku wyraźnego określenia obowiązków pracowniczych polegających na tworzeniu określonych utworów, w mojej ocenie można pomocniczo oprzeć się w tym zakresie na sposobie ustalania wynagrodzenia za pracę tj. czy wykonywanie innych obowiązków oprócz tworzenia wzorów, uprawniałoby pracownika co do otrzymywania takiego samego wynagrodzenia. Niemniej jednak może to być jedynie argument pomocniczy.
Można ewentualnie żądać ustalenia że tworzenie utworów nie było ujęte w zakresie obowiązków pracownika nie mniej jednak pracodawca będzie miał sporo argumentów na udowodnienie, że było odmiennie jeżeli wykaże chociażby że zlecał pracownikowi wykonanie wzorów, a pracownik to polecenie przyjmował do wykonania.
Prawa autorskie do dzieła po ustaniu stosunku pracy.
Pomimo ustania stosunku pracy pracownikowi będą przysługiwały nadal autorskie prawa osobiste. Oznacza to, że pracodawca będzie zobowiązany nadal do umieszczania danych pracownika jako autora danego dzieła.
Dokonywanie ewentualnych przeróbek dzieł stworzonych przez pracownika i ich rozpowszechnianie przez pracodawcę jest możliwe tylko po uzyskaniu zgody pracownika. Stosownie bowiem do art. 2 ust 2. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.
Przy czym zaznaczyć trzeba, że kwestia czy dany wzór jest przeróbką czy też jedynie był inspirowany na wykonanym wcześniej dziele jest ocenne. W praktyce oznacza to, że jeżeli uzna pracownik, że były pracodawca dokonuje przeróbek stworzonych przez pracownika dzieł i je rozpowszechnia bez zgody, pracownik będzie musiał udowodnić, że miało miejsce przerobienie pierwotnego dzieła tj. wykazać podobieństwo pomiędzy pierwowzorem a przeróbką.
Nabycie przez pracodawcę autorskich praw majątkowych oznacza także nabycie prawa do rozporządzania tymi prawami, bez potrzeby oznaczania poszczególnych pół eksploatacji utworu. Pracownikowi jako twórcy nie będzie należne z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie.
Podsumowując w interesie pracownika jest jasne określenie w umowie o pracę obowiązków pracowniczych w zakresie tworzenia dzieła określonego rodzaju. W trakcie tworzenia wykonywania pracy i tworzenia dzieła pracownik powinien zadbać o to aby dzieła przez niego stworzone były rejestrowane w taki sposób aby łatwo można było stwierdzić kto jest ich autorem oraz że powstały w ramach wykonywania pracy a ponadto że zostały przyjęte przez pracodawcę. W odmiennym przypadku w razie zaistnienia na tym tle sporu dowodzenie istnienia praw autorskich będzie znacznie utrudnione zarówno dla pracownika jak i pracodawcy.
Piotr Zakrzewski
radca prawny
partner zarządzający
1 )Tak: Barta J. Komentarz do art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych
