Zmiany w postępowaniu cywilnym uchwalone ustawą z dnia 16 września 2011 r.- wejście w życie 2 maja 2012 r.
Prezydent RP podpisał ustawę z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 4332), która ma za zadanie uprościć i przyśpieszyć postępowanie procesowe oraz wzmocnić system egzekucji.
Celem projektowanej ustawy jest uproszczenie struktury postępowania procesowego, a także wprowadzenie mechanizmów, które przyczynią się do usprawnienia i przyspieszenia tego postępowania. Jedną z przyczyn proponowanych zmian jest nowe podejście do kwestii regulacji sposobu rozpoznawania i rozstrzygania spraw gospodarczych, jednakże zaproponowane zmiany zmierzają przede wszystkim do modyfikacji rozwiązań normatywnych o charakterze podstawowym dla funkcjonowania postępowania cywilnego, ze szczególnym uwzględnieniem postępowania procesowego prowadzonego na zasadach ogólnych.
Kluczowe założenia projektu ustawy nowelizującej Kodeks postępowania cywilnego:
1. Projekt ten zakłada, likwidację postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych i poddanie spraw między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej regułom ogólnym obowiązującym w procesie. W projekcie z jednej strony – w celu uproszczenia struktury postępowania procesowego – poddaje się sprawy między przedsiębiorcami regułom ogólnym obowiązującym w procesie, ale z drugiej strony wprowadza się mechanizmy, które przyczynią się do usprawnienia i przyspieszenia procesu cywilnego. Projekt zawiera regulacje zapewniające koncentrację materiału procesowego. Projektowane rozwiązanie jest rygorystyczne, aby zapewnić sprawny tok postępowania także w sprawach pomiędzy przedsiębiorcami. Nowa regulacja jest bardziej elastyczna niż system prekluzji procesowej obowiązujący dotychczas w postępowaniu w sprawach gospodarczych, a przez to pozwalać będzie sądowi na uwzględnienie okoliczności konkretnej sprawy. Proponowane regulacje skłaniać będą strony do przytaczania okoliczności faktycznych i powoływania dowodów i twierdzeń możliwie najszybciej. Podkreślić należy, że stosowany aktualnie system prekluzji w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych wiąże się z nakładaniem na strony postępowania wyższych wymagań (rygorów procesowych), niż w zwykłych sprawach cywilnych, którym to wymaganiom nie wszyscy przedsiębiorcy, zwłaszcza mali i średni, mogą sprostać. Powoduje to, że w porównaniu z procesem prowadzonym na zasadach ogólnych o wygraniu sprawy gospodarczej decydują częściej względy formalne, a nie rzeczywista treść łączącego strony stosunku prawnego.
2. Projektowane zmiany obejmują również wprowadzenie regulacji w zakresie nałożenia na strony i uczestników postępowania tzw. ciężaru wspierania postępowania w połączeniu z nowym ujęciem reguł dotyczących prezentacji materiału procesowego przez strony. Towarzyszy temu nałożenie na strony ciężaru działania w postępowaniu zgodnie z dobrymi obyczajami.
3. W nowym projekcie przewidziano konkretyzację obowiązków sądu w zakresie pozyskiwania od stron i uczestników postępowania materiału procesowego w ramach tzw. informacyjnego słuchania stron.
4. Kolejną proponowaną zmianą jest porządkowanie dotychczasowej regulacji udziału organizacji społecznych w postępowaniu cywilnym. Polega to nie tylko na zmianie nazewnictwa i wprowadzeniu pojęcia „organizacji pozarządowych”, ale także na modyfikacji zasad udziału tych podmiotów w postępowaniu cywilnym.
5. Modyfikacją objęte są również skutki wniesienia apelacji do sądu niewłaściwego oraz regulacje zażalenia na orzeczenia sądu drugiej instancji. Zmiany te polegają na wprowadzeniu tzw. zażalenia poziomego w odniesieniu do niektórych postanowień sądu drugiej instancji oraz ustanowieniu możliwości zaskarżenia zażaleniem kasatoryjnych orzeczeń sądu drugiej instancji w celu poddania ich kontroli Sądu Najwyższego.
6. W projekcie poddano przekształceniom regulacje dotyczące wpływu ogłoszenia upadłości na tok postępowania z udziałem podmiotu, w stosunku do którego ogłoszono upadłość. Przewiduje się uchylenie przepisu, który wprowadził umorzenie procesu cywilnego w przypadku ogłoszenia upadłości pozwanego obejmującej likwidację jego majątku. Dotychczasową regulację oparto na błędnym założeniu, że każdy proces cywilny, w którym pozwany został postawiony w stan upadłości obejmującej likwidację jego majątku, nie może być kontynuowany. Założenie to nie odpowiada regulacjom Prawa upadłościowego i naprawczego (Dz. U. Nr 60, poz. 535, z późn. zm.), w świetle których kontynuowanie procesu w takiej sytuacji jest niedopuszczalne tylko wtedy, gdy jego przedmiotem jest wierzytelność (tj. roszczenie wynikające ze stosunków obligacyjnych) podlegająca zgłoszeniu do masy. W żadnym razie nie dotyczy to natomiast procesów, w których dochodzone są roszczenia wynikające z praw podmiotowych bezwzględnych (np. roszczeń o zaniechanie naruszenia praw własności intelektualnej itp.). Procesy takie muszą być kontynuowane także po ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, uprawnionemu nie przysługuje żadna ochrona jego praw w postępowaniu upadłościowym; nie jest on bowiem wierzycielem upadłościowym.
7. Widoczne są również zmiany w zakresie uprawnienia referendarza sądowego, bowiem do jego kompetencji mają być przekazywane spraw wynikające ze zbiegu egzekucji sądowej
i administracyjnej oraz wyjawienia majątku, jednak bez możliwości stosowania środków przymusu.
8. Ustawodawca zamierza w projekcie nowelizacji procedury cywilnej podwyższyć wysokość grzywien nakładanych przez komorników za nieuzasadnioną odmowę wyjaśnień z 500 PLN do 2000 PLN, za przeszkadzanie czynnościom komornika z 200 PLN do 1000 PLN i za nieudzielenie informacji przez pracodawcę w egzekucji z wynagrodzenia za pracę z 500 PLN do 2000 PLN. Celem tej zmiany jest urealnienie sankcji, tak by była ona środkiem skutecznie zapewniającym realizację zadań komornika.
9. Mając na uwadze standardy legislacyjne, projekt wysuwa propozycję wprowadzenia zmian do przepisów zawierających upoważnienie do wydawania aktów wykonawczych w celu ich dostosowania do wymogów określonych w art. 92 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez wskazanie celu wykonania oraz wytycznych dotyczących treści aktów.
10. Projekt nowelizacyjny przewiduje również, że ogłoszenie o publicznej licytacji nieruchomości, jak również statków morskich w egzekucji, zamieszczane będzie także na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej. Rozwiązanie takie ma zapewnić dostęp do informacji jak najszerszemu gronu osób zainteresowanych zakupem licytowanych rzeczy oraz zapobiec powstawaniu niewłaściwych praktyk dotyczących licytacji komorniczych. Ponadto na stronie internetowej Krajowej Rady Komorniczej proponuje się zamieszczanie informacji o wszczęciu egzekucji przez zarząd przymusowy i o wszczęciu egzekucji przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego . Proponuje się także, aby w tych sprawach zrezygnować z zamieszczania informacji o wszczęciu egzekucji w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Obwieszczenia takie nie mają istotnego wpływu na poszerzenie kręgu osób, do których dociera informacja, i nie odgrywają roli w praktyce, gdyż niewiele osób regularnie zapoznaje się z treścią Monitora, zaś sama publikacja wiąże się z dodatkowymi kosztami postępowania.
11. Ustawodawca projektuje istotną zmianę regulacji dotyczącej egzekucji świadczeń niepieniężnych. Jeżeli dłużnik nie wykonuje czynności, której inna osoba nie może za niego wykonać, a której wykonanie zależy wyłącznie od jego woli, sąd na wniosek wierzyciela może zamiast zagrożenia grzywną na wypadek niewykonania czynności w wyznaczonym terminie, zagrozić dłużnikowi nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz wierzyciela z tytułu zwłoki w wykonaniu czynności nakazanej wyrokiem sądu.
Projekt zmian Kodeksu postępowania cywilnego przewiduje, że ustawa wejdzie w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 1 pkt 26 zawierającego zmianę art. 18312 § 21 k.p.c., który to przepis w zakresie swojej regulacji dokonuje transpozycji dyrektywy 2008/52/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE L 136 z 24.05.2008, str. 3).
