Wsparcie publiczne odnawialnych źródeł energii

O farmach wiatrowych właściwie już wszystko zostało napisane, zarówno w ujęciu pozytywnym jak i negatywnym. Powstały różne raporty i strony internetowe poświęcone tej formie pozyskiwania energii elektrycznej. W niniejszej publikacji chciałabym przedstawić kwestie wsparcia jakie dotychczas otrzymali od państwa i jakiego potrzebują przedsiębiorcy przy budowie farm wiatrowych. Wsparcie państwa przy wykorzystywaniu odnawialnych źródeł energii (OZE) do jakich należą farmy wiatrowe, możemy podzielić na dwa rodzaje:

1. wsparcie systemowe, polegające na wdrażaniu odpowiednich przepisów ułatwiających inwestowanie w tego rodzaju źródła energii, oraz
2. wsparcie finansowe.

Najistotniejszym wsparciem było wdrożenie do polskiego systemu prawnego, na podstawie dyrektywy 2001/77/WE, instrumentu prawa, w postaci obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia lub obowiązku uiszczania opłaty zastępczej, tzw. mechanizm „zielonych certyfikatów”. Obowiązkiem tym zostały objęte: ► przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem, i sprzedające energię elektryczną odbiorcom końcowym, ponadto ► odbiorcy końcowi, będący członkami giełdy towarowej w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawyo giełdach towarowych z dnia 26 października 2000 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 48, poz. 284, z późn. zm.) lub członkami rynku organizowanego przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej rynek regulowany, w odniesieniu do transakcji zawieranych we własnym imieniu na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez ten podmiot, ► towarowe domy maklerskie lub domy maklerskie, o których mowa w art. 2 pkt 8 i 9 ustawy o giełdach towarowych, w odniesieniu do transakcji realizowanych na zlecenie odbiorców końcowych na giełdzie towarowej lub na rynku organizowanym przez podmiot prowadzący na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej rynek regulowany (art. 9a ust. 1 i 1a ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz. U. Nr 54, poz. 348 z późn. zm). Mechanizm „zielonych certyfikatów” jest mechanizmem rynkowym sprzyjającym optymalnemu rozwojowi i konkurencji. Rozdzielając świadectwa pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych od energii fizycznej, umożliwiono obrót na giełdzie prawami majątkowymi wynikającymi z tych świadectw. Istotnym uzupełnieniem tego mechanizmu jest obowiązek zakupu przez sprzedawcę z urzędu, całej energii elektrycznej wytworzonej w OZE przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej znajdującej się na terenie obejmującym obszar działania tego sprzedawcy, po średniej cenie sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym, którą to cenę ustala Prezes URE (art. 9a ust. 6 ustawy Prawo energetyczne). Za niedopełnienie powyższych obowiązków Prezes URE zobligowany jest do wymierzania kar pieniężnych (art. 56 ust. 1 pkt 1a ustawy Prawo energetyczne). Środki uzyskane z kar oraz opłat zastępczych są przeznaczane na wsparcie finansowe inwestycji związanych z odnawialnymi źródłami energii. Pozytywny wpływ na wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii ma również nowelizacja ustawy Prawo energetyczne w zakresie wprowadzenia instytucji zaliczki na poczet opłaty za przyłączenie do sieci. Wprowadzony zapis umożliwił uwolnienie części mocy przyłączeniowych i ograniczył ich blokowanie poprzez spekulacyjne rezerwowanie miejsc i mocy przyłączeniowych w systemie elektroenergetycznym. Dodatkowo należy wspomnieć o ustawie z dnia 23 października 2009 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 201, poz. 1541), zgodnie z którą przychody z odpłatnego zbycia świadectw pochodzenia otrzymanych przez przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii na wniosek, o którym mowa w art. 9e ust.3 ustawy Prawo energetyczne, opodatkowane są jak przychody z działalności gospodarczej. Ponadto istotnymi elementami systemu wsparcia w inwestowanie w OZE są: ► obniżenie o 50% rzeczywistych kosztów przyłączenia do sieci dla OZE do 5 MW, ► obowiązek zapewnienia przez operatora systemu elektroenergetycznego pierwszeństwa w świadczeniu usług przesyłania energii elektrycznej z OZE, ► zwolnienie przedsiębiorstw energetycznych wytwarzających energię elektryczną w odnawialnych źródłach energii o mocy poniżej 5 MW z opłat za udzielenie koncesji oraz opłat związanych z uzyskaniem i rejestracją świadectw pochodzenia potwierdzających wytworzenie energii elektrycznej w OZE, czy też ► zwolnienie od podatku akcyzowego energii wytworzonej w OZE. Wyjściem naprzeciw inwestorom było również wprowadzenie do naszego systemu prawnego jakiś czas temu instytucji służebności przesyłu. Przepisy te ułatwiają przedsiębiorcom energetycznym proces regulacji prawnej urządzeń przesyłowych na gruntach osób trzecich. Za pomocą tej instytucji legalizuje się m.in. stany, w których śmigło wiatraka przechodzi na nieruchomość sąsiednią. Widoczne jest także bezpośrednie wsparcie finansowe, częściowo pochodzące ze środków unijnych, dla realizacji inwestycji w zakresie energetyki odnawialnej. Takie wsparcie można jeszcze otrzymać w ramach: ► największego w historii Unii Europejskiej Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko” na lata 2007 – 2013: Priorytet IX „Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna” (1 403,0 mln euro, w tym 748,0 mln euro z FS)oraz Priorytet X „Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii” (1 693,2 mln euro, w tym 9743 mln euro z EFRR). Ogólnie na energetykę zostało przydzielone 1,7 mld euro. Instytucją pośrednicząca we wdrażaniu ww. Priorytetów jest Ministerstwo Gospodarki; ► Programu Operacyjnego „Innowacyjna Gospodarka”, w zakresie obejmującym oś priorytetową 3 – Kapitał dla innowacji, oś priorytetową 4 – Inwestycje w innowacyjne przedsięwzięcia, oś priorytetową 5 – Dyfuzja innowacji, oś priorytetową 6 – Polska gospodarka na rynku międzynarodowym. Instytucją pośrednicząca we wdrażaniu ww. osi jest również Ministerstwo Gospodarki; ► Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, za realizację którego odpowiedzialny jest Minister Gospodarki i Rozwoju Wsi; ► 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), za które odpowiedzialne są samorządy poszczególnych województw. Ze środków 16 RPO w kategorii energii odnawialnej – wiatrowej zainwestowano 146 331 757 PLN (stan na II kwartał 2011 r.); ► programu wsparcia m. in. inwestycji w OZE ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Program wsparcia został podzielony na 3 części z czego dwie dotyczą dofinansowania źródeł typu OZE, produkujących energię elektryczną. Wdrażaniem ich zajął się bezpośrednio NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (WFOŚiGW), wg własnych zasad i kryteriów. W ramach programu przewidziano wsparcie m.in. przy budowie elektrowni wiatrowych o mocy poniżej 10 MWE. Program wdrażany będzie do 2015 roku. Środki na realizację wsparcia inwestycji w OZE pochodzą z opłat i kar, które zgodnie z przepisami ustawy – Prawo energetyczne, uiszczane są przez przedsiębiorców na wyodrębniony rachunek NFOŚiGW. Oczekiwania inwestorów są jednak dużo większe zwłaszcza na płaszczyźnie prawnej. Istnieje dalsza potrzeba stworzenia warunków ułatwiających podejmowanie decyzji inwestycyjnych dotyczących budowy i finansowania farm wiatrowych. W programie „Polityka Energetyczna Polski do 2030 r.” wskazuje się m. in. na potrzebę stworzenia nowego systemu wsparcia dla budowy farm wiatrowych na morzu. Generalnie w wielu resortach trwają prace nad zmianami w przepisach w aspekcie promowania sektora energetyki odnawialnej. W przygotowaniu przez Ministerstwo Gospodarki jest ustawa o odnawialnych źródłach energii. Założeniem tej regulacji jest wdrożenie jednolitego i czytelnego wsparcia dla producentów zielonej energii. Ustawa prawdopodobnie wejdzie w życie w przyszłym roku, bowiem pojawiło się wiele kontrowersji właśnie wokół wsparcia inwestycji i ustawa wymaga jeszcze analizy. Z kolei w Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad regulacjąinstytucji prawa zabudowy cudzej nieruchomości. Celem proponowanej regulacji jest przyznanie inwestorom (tzw. zabudowcom) uprawnienia do korzystania z budynków lub innych urządzeń trwale z gruntem związanych, a także do usytuowania (wzniesienia) tych przedmiotów na lub pod nieruchomością gruntową, której nie są właścicielem. Prawo zabudowy ustanawiane ma być na czas określony w umowie, nie krótszy jednak niż 30 lat i nie dłuższy niż 100 lat. Wznoszone na cudzej nieruchomości budynki i urządzenia będą stanowiły własność inwestorów (zabudowców). Do powstania prawa zabudowy konieczny będzie wpis w księdze wieczystej założonej dla tego prawa. Równocześnie prawo to powinno zostać ujawnione w księdze prowadzonej dla nieruchomości gruntowej, która zostaje obciążona. To oznacza, że inwestor zyskuje silny tytuł prawny do budowanego obiektu, przez co łatwiej uzyska finansowanie inwestycji przez bank. Obecnie inwestor albo musi nabyć prawo własności do nieruchomości przeznaczonej pod budowę farmy wiatrowej (co wiąże się z dużymi kosztami), albo może zawrzeć z właścicielem gruntu umowę, najczęściej umowę dzierżawy z datą pewną na czas oznaczony 30 lat (sposób zdecydowanie tańszy). Uzyskany w ten sposób słaby tytuł prawny do korzystania z gruntu nie pozwala na zabezpieczenie finansowe inwestycji w postaci hipoteki. Ministerstwo Gospodarki planuje także wprowadzić w życie ustawę o korytarzach przesyłowych, która ma usprawnić rozbudowę sieci poprzez ułatwienia w pozyskiwaniu gruntów pod inwestycje (służebność przesyłu). Istotnym krokiem w kierunku ułatwienia procedury lokalizacji urządzeń wytwarzających energię w OZE była zmiana ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r., Nr 80 poz. 717, z późn. zm.). Wprowadziła ona zapis, że gminy, które chcą mieć na swoim obszarze wiatraki czy małe elektrownie wodne o mocy przekraczającej 100 kW, mają obowiązek wyznaczyć w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego granice terenów pod budowę tych urządzeń, oraz granice ich stref ochronnych. Także w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy ustala się ich rozmieszczenie (art. 10 ust. 2a oraz art.15 ust.3 pkt.3a ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). Jeśli planowana inwestycja odpowiada przeznaczeniu danej nieruchomości określonym w planie miejscowym, inwestor może wystąpić o wydanie pozwolenia na budowę bez konieczności uzyskiwania decyzji o warunkach zabudowy. W przyszłości ważnym aspektem w kwestii poprawy wsparcia inwestycji w oze byłoby rozszerzenie katalogu celu publicznego, określonego w art. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 sierpnia 1997 r. (Dz.U. z 2010, Nr 102, poz. 651 tekst jednolity z póź. zm.), poprzez przyznanie wprost elektrowniom wiatrowym statusu celu publicznego. Należałoby zatem rozważyć wprowadzenie do tego katalogu wytwarzania energii, gdyż przesyłanie energii nawet z elektrowni wiatrowych stanowi cel publiczny, a ich wytwarzanie już nie. Zakwalifikowanie tej aktywności gospodarczej do celu publicznego miałoby nie tylko znaczenie dla dopuszczalności wywłaszczenia, ale miałoby szerokie konsekwencje dla możliwości zagospodarowania nieruchomości, uzyskania ulg finansowych itp. Ponadto przy uzyskaniu decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji celu publicznego procedura jest o wiele prostsza i szybsza. Do jednego z najtrudniejszych etapów procesu inwestycyjnego zalicza się uzyskanie decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych. Często istnieje brak spójności stanowisk tych samych organów w różnych województwach. Należy zatem mieć nadzieję, że opublikowane niedawno przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska „Wytyczne w zakresie prognozowania oddziaływań na środowisko farm wiatrowych”zmienią obecną sytuację. Dokument ma wprawdzie charakter wyłącznie informacyjny, czyli nie jest wiążący dla organów samorządowych, jednak stanowi ważne źródło interpretacyjne i powinien przyczynić się do przynajmniej częściowego ujednolicenia procedur i stanowisk urzędowych . W konkluzji należy podkreślić, iż pomimo istniejących nadal barier prawnych i administracyjnych jakie napotykają inwestorzy przy budowie farm wiatrowych, nie powinni zapominać o potencjalnych korzyściach jakie płyną z tych inwestycji. Polska stanowi bardzo obiecujący rynek pod kątem inwestycji w OZE, w tym głównie w energetykę wiatrową. Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, zmieniającą i w następstwie uchylającą dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz.Urz. UE L 140 z 05.06.2009 r., str.16), Polska do 2020 r. ma zwiększyć udział energii wytwarzanej w źródłach odnawialnych do 15%. Do roku 2010 zakładano, że udział ten wyniesie 7,5 %. W rezultacie wyniósł 6,98%. W miarę wdrażania nowych systemów wsparcia, udział energii elektrycznej wytworzonej w OZE w całkowitym zużyciu energii elektrycznej w Polsce będzie rósł. Źródła: 1. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz. U. Nr 54, poz. 348 z późn. zm.; tekst jednolity:http://bip.ure.gov.pl/portal/bip/47/12/Ustawa_z_dnia_10_kwietnia_1997_r__Prawo_energetyczne.html); 2. Raport zawierający analizę realizacji celów ilościowych i osiągniętych wyników w zakresie wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii w latach 2009-2010, z uwzględnieniem szerszej perspektywy czasowej; http://www.mg.gov.pl/files/upload/15018/Raport%20przyjety%20przez%20KSE_20110909.pdf; 3. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw; http://bip.ms.gov.pl/pl/projekty-aktow-prawnych/prawo-cywilne/; 4. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, Dz. U. z 2010, Nr 102, poz. 651 – tekst jednolity z późn. zm., http://www.lex.pl/; 5. Projekt ustawy o odnawialnych źródłach energii; ; 6. Polityka gospodarcza Polski do 2030 roku; http://www.mg.gov.pl/files/upload/8134/Polityka%20energetyczna%20ost.pdf; 7. Projekt ustawy o korytarzach przesyłowych; http://bip.mg.gov.pl/node/13423; 8. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym Dz. U. z 2003 r., Nr 80 poz. 717, z późn. zm., http://www.lex.pl/; 9. M. Stryjecki, K.Mielniczuk, Wytyczne w zakresie prognozowania oddziaływań na środowisko farm wiatrowych, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2011, http://www.gdos.gov.pl/files/OOS_zal/Wytyczne-w-zakresie-prognozowania-oddzialywan-na-srodowisko-farm-wiatrowych.pdf. Autor: Edyta Gorgoń-Misz, prawnik w Kancelarii Prawnej LEXCARTA.